Nadat mijn privé taxi me had afgezet aan het Fort van Breendonk in Willebroek ging ik via Rupel, Zennegat, Dijle en Omleidingsdijle op weg naar Kazerne Dossin in Mechelen. Twee iconische plaatsen met een rijk en zwaarbeladen verleden. Dit wordt dus een tocht met meerdere blogjes. Vandaag: het ontstaan van het Fort van Breendonk.
Cijfer van de dag: 24,75 km
Het Fort van Breendonk is een relict van Vesting Antwerpen. Rond het midden van de 19de eeuw ontstond in België een nieuw idee over hoe het land zijn defensie moest organiseren, namelijk meer geconcentreerd. Voortaan zou de verdediging rond één stevig verdedigd centrum worden opgebouwd. In het land opereerde een mobiel veldleger, dat zich in het centrum kon terugtrekken, als het niet anders kon. Van daaruit bood het verder weerstand. Dat centrum werd Antwerpen.
Antwerpen functioneerde als nationaal reduite waar de koning en de legertop zich bij een vijandige invasie konden verschansen.
Vesting Antwerpen werd vanaf 1859 verdedigd door een binnenste fortengordel en vanaf 1906 ook door een buitenste fortengordel.
De bouw van de tweede fortengordel rond Antwerpen bestond voornamelijk uit de inplanting van elf nieuw forten in beton.
Relicten van de binnenste fortengordel
- Bouwperiode 1859-1865: fort Sint-Marie, fort II (Wommelgem), fort III (Borsbeek), fort IV (Mortsel), fort V (Edegem), fort VI (Wilrijk), fort VII (Wilrijk), fort VIII (Hoboken). Fragmenten van de Grote Omwalling: Wolvenberg en Brilschans, ravelijn X-XI, een bastion van het Noordkasteel. Gesloopt: fort I (Wijnegem) in 1959. Grote omwalling gesloopt voor de aanleg van de ring rond Antwerpen in het begin van de jaren 1960.
- Bouwperiode 1870-1882: Fort van Merksem, fort van Kruibeke, fort van Zwijndrecht, fort Sint-Filips, defensieve dijk. Gesloopt: schans van Oorderen, Scheldefort De Perel.
- Bouwperiode 1906-1914: schans I, schans II, schans III, schans V, schans X, schans XI, schans XVI, schans XVII, schans XVIII, veiligheidsomwalling noord. Gesloopt: schans IV, VI, VII, VIII, IX, XII, XIII, XIV, XV.
Relicten van de buitenste fortengordel
- Bouwperiode 1878-1892: fort van Walem, fort van Lier, fort van Steendorp, fort van Schoten, fort van Duffel, fort van Kapellen. Gesloopt: dijkfortje van Berendrecht.
- Bouwperiode 1906-1914: fort van Stabroek, schans Smoutakker, fort Ertbrand, fort Brasschaat, schans Dryhoek, schans Oudaen, fort van ’s Gravenwezel, schans van Schilde, fort van Oelegem, fort van Broechem, fort van Kessel, schans Tallaart, fort van Koningshooikt, halve schans Bosbeek, halve schans Dorpveld, fort van Sint-Katelijne-Waver, fort van Breendonk, fort van Liezele, schans van Puurs (Sint-Pietersburcht), fort van Bornem, schans Lauwershoek, schans Landmolen, fort van Haasdonk. Gesloopt: schans van Massenhoven, schans Letterheide.
- Bouwperiode 1938-1939: Antitankgracht.
Het Fort van Breendonk was het meest zuidelijke fort van de buitenste fortengordel en ligt op 18,5 km van het Antwerpse stadscentrum.
De bouw van het fort, in ongewapend beton, werd pas gestart in 1909. In 1912 werden de bouwwerken opgeleverd.
Daarna volgden het graven van de gracht (met een gemiddelde diepte van 3,75 meter), de montage van de bewapening en de plaatsing van de stalen geschutkoepels.
In juli 1914, wanneer de oorlog uitbreekt, is het fort nog niet afgewerkt.
Het Fort van Breendonk wordt een eerste keer beschoten op 1 oktober 1914.
Op 8 oktober 1914 ondergaat het fort een zeer zwaar bombardement waarna het zich overgeeft. Op 10 oktober geeft ook de stad Antwerpen zich over. Vanaf dat ogenblik wordt de gemeente Willebroek bezet door Duitse troepen.
Op het einde van de Eerste Wereldoorlog stelt de legerleiding vast dat de forten van de verdedigingsgordel rond Antwerpen niet meer kunnen aangepast worden aan de vereisten van de moderne oorlogsvoering.
In aanloop naar de Tweede Wereldoorlog wordt het fort voorbereid als mogelijke standplaats voor de Koning en zijn Hoofdkwartier.
Over de rol van het Fort van Breendonk tijdens de Tweede Wereldoorlog gaat een volgende blog.
